Zasiłek macierzyński a dobrowolne ubezpieczenie chorobowe – uchwała SN

Rozpoczęcie pobierania zasiłku macierzyńskiego przez osobę prowadzącą pozarolniczą działalność, która uprzednio została objęta dobrowolnie ubezpieczeniem chorobowym powoduje ustanie ubezpieczenia chorobowego (art. 9 ust. 1c w związku z art. 14 ust. 2 pkt 3 w związku z art. 11 ust. 2 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych, jednolity tekst: Dz. U. z 2019 r., poz. 300 ze zm.).

Wymieniona uchwała została podjęta w odpowiedzi na wniosek złożony przez Pierwszego Prezesa SN w trybie art. 83 § 1 ustawy z dnia 8 grudnia 2017 r. o Sądzie Najwyższym (jednolity tekst Dz.U. z 2019 r., poz. 825) o usunięcie rozbieżności, jaka w ostatnim czasie ujawniła się w orzecznictwie Sądu Najwyższego w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych o wysokość zasiłków wypłacanych z ubezpieczenia chorobowego. Źródłem dostrzeżonej przez Pierwszego Prezesa SN rozbieżności orzeczniczej były odmienne sposoby wykładni niektórych przepisów określających zasady podlegania ubezpieczeniu chorobowemu przez osoby prowadzące pozarolniczą działalność. W szczególności różnica stanowisk, jaka zarysowała się na tle poszczególnych spraw rozstrzyganych przez Sąd Najwyższy, dotyczyła sposobu interpretacji art. 9 ust. 1c, art. 11 ust. 2 i art. 14 ust. 2 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (jednolity tekst: Dz.U. z 2019 r., poz. 300; dalej – u.s.u.s.). Z uwagi na nieprecyzyjność sformułowań, jakie zostały użyte w treści ww. przepisów, wątpliwości orzecznicze wzbudzała kwestia dotycząca określenia następstw prawnych, jakie dla osoby prowadzącej pozarolniczą działalność, objętej dobrowolnie – na jej wniosek – ubezpieczeniem chorobowym (art. 14 ust. 1 i 1a w związku z art. 11 ust. 2 u.s.u.s.), wynikają z faktu pobierania przez tę osobę zasiłku macierzyńskiego (świadczenia finansowanego z ubezpieczenia chorobowego).

Ta ostatnia okoliczność jest ustawowo klasyfikowana jako odrębny – względem prowadzenia pozarolniczej działalności (art. 6 ust. 1 pkt 5 u.s.u.s.) – tytuł podlegania przez osobę pobierającą zasiłek macierzyński obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym (art. 6 ust. 1 pkt 19 u.s.u.s.). Jednocześnie pobieranie zasiłku macierzyńskiego nie stanowi tytułu podlegania ubezpieczeniu chorobowemu ani obowiązkowo, ani dobrowolnie (art. 11 u.s.u.s.).

Wyraźna różnica zdań, która zarysowała się w judykaturze Sądu Najwyższego na przestrzeni ostatnich kilkunastu miesięcy, dotyczyła wątpliwości interpretacyjnych związanych z kwestią, czy dobrowolne ubezpieczenie chorobowe, jakim została objęta – na swój wniosek złożony przed rozpoczęciem korzystania z prawa do zasiłku macierzyńskiego – osoba prowadząca pozarolniczą działalność, ustaje w związku z rozpoczęciem pobierania przez tę osobę zasiłku macierzyńskiego, czy też trwa ono w sposób nieprzerwany przez cały okres pobierania tego świadczenia, po czym jest kontynuowane, chyba, że w międzyczasie wystąpi którakolwiek z okoliczności wymienionych w art. 14 ust. 2 u.s.u.s. (przepis ten określa 3 grupy przypadków, w których ustaje dobrowolne ubezpieczenie chorobowe).

W odniesieniu do tego zagadnienia w dotychczasowym orzecznictwie Sądu Najwyższego prezentowane były aż trzy rodzaje stanowisk. Według pierwszego stanowiska, ubezpieczenie chorobowe osoby prowadzącej pozarolniczą działalność ustaje z chwilą nabycia przez nią prawa do zasiłku macierzyńskiego, skutkiem czego osoba prowadząca pozarolniczą działalność jest wyłączona z tego ubezpieczenia co najmniej przez okres równy okresowi pobierania zasiłku macierzyńskiego. W następstwie takiego stanu rzeczy osoba prowadząca pozarolniczą działalność, która po zakończeniu pobierania zasiłku macierzyńskiego zamierza korzystać z ochrony, jaką zapewnia osobom zainteresowanym ubezpieczenie chorobowe, powinna złożyć nowy wniosek o objęcie jej (ponownie) ubezpieczeniem chorobowym, przy czym ze względu na uwarunkowania wynikające z art. 14 ust. 1 i 1a u.s.u.s. złożenie przedmiotowego wniosku staje się skuteczne nie wcześniej, niż pierwszego dnia po upływie okresu pobierania zasiłku macierzyńskiego. W konsekwencji „przymusowa przerwa” w ubezpieczeniu chorobowym osoby prowadzącej pozarolniczą działalność, spowodowana korzystaniem przez nią z prawa do zasiłku macierzyńskiego, prowadzi do sytuacji, w której nie jest zachowana ciągłość ubezpieczenia chorobowego, co może mieć istotne znaczenie przy ubieganiu się osoby prowadzącej pozarolniczą działalność w przyszłości o dalsze świadczenia finansowane z ubezpieczenia chorobowego (np. o zasiłek chorobowy), jak również może wpływać na sposób ustalania wysokości świadczeń zasiłkowych.

Zgodnie z drugim wariantem orzeczniczym, ubezpieczenie chorobowe osoby prowadzącej pozarolniczą działalność wcale się nie kończy z chwilą rozpoczęcia pobierania zasiłku macierzyńskiego, ale ustaje dopiero w momencie zaprzestania korzystania z tego świadczenia. Jest tak dlatego, że w okresie pobierania zasiłku macierzyńskiego dobrowolne ubezpieczenie chorobowe uzyskuje, w rozumieniu art. 13 pkt 13 u.s.u.s., status prawny obowiązkowego ubezpieczenia chorobowego na okres pobierania zasiłku macierzyńskiego, który ustawodawca kwalifikuje – na zasadzie fikcji prawnej – jako okres opłacania składek na ubezpieczenie chorobowe (art. 14 ust. 3 u.s.u.s.). Tym niemniej po upływie okresu pobierania zasiłku macierzyńskiego „przejściowe” podleganie ubezpieczeniom społecznym z tytułu pobierania zasiłku macierzyńskiego kończy się, co wymaga złożenia przez osobę zainteresowaną wniosku o ponowne objęcie jej adekwatnym tytułem podlegania dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu, w terminie przez nią wybranym (art. 36 ust. 5 u.s.u.s.). Przy takim założeniu osoba prowadząca pozarolniczą działalność, która po zakończeniu okresu pobierania zasiłku macierzyńskiego, zamierza zachować ciągłość ubezpieczenia chorobowego, powinna niezwłocznie (zasadniczo w terminie 7 dni po zakończeniu pobierania zasiłku macierzyńskiego) zgłosić się do tego ubezpieczenia z racji prowadzenia działalności pozarolniczej (co już raz uczyniła – w okresie poprzedzającym rozpoczęcie pobierania zasiłku macierzyńskiego) i opłacić należną składkę.

Wreszcie wedle trzeciego poglądu jurydycznego, dobrowolne ubezpieczenie chorobowe osoby prowadzącej pozarolniczą działalność, zainicjowane wnioskiem złożonym przed rozpoczęciem pobierania zasiłku macierzyńskiego, nie ustaje ani z chwilą rozpoczęcia pobierania zasiłku macierzyńskiego, ani z chwilą zakończenia korzystania z tego świadczenia. Trwa ono w sposób nieprzerwany tak długo, aż wystąpi którakolwiek z okoliczności wskazanych enumeratywnie w art. 14 ust. 2 u.s.u.s. Przy takim założeniu osoba prowadząca pozarolniczą działalność, która po zakończeniu pobierania zasiłku macierzyńskiego jest w dalszym ciągu zainteresowana korzystaniem z ochrony, jaką gwarantuje jej ubezpieczenie chorobowe, wcale nie musi ponawiać wniosku o objęcie tym ubezpieczeniem. Wystarczy, że terminowo opłaci składkę należną na ubezpieczenie chorobowe za okres przypadający bezpośrednio po zakończeniu pobierania zasiłku macierzyńskiego.

Ujawniona w orzecznictwie Sądu Najwyższego rozbieżność w wykładni przepisów określających zasady podlegania dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu przez osoby prowadzące działalność pozarolniczą skłoniła Pierwszego Prezesa SN do postawienia we wniosku skierowanym w trybie art. 83 § 1 ustawy o Sądzie Najwyższym następującego pytania:

„Czy rozpoczęcie pobierania zasiłku macierzyńskiego przez osobę prowadzącą pozarolniczą działalność, która uprzednio została objęta dobrowolnie ubezpieczeniem chorobowym, skutkuje ustaniem tego ubezpieczenia na podstawie art. 14 ust. 2 pkt 3 w związku z art. 11 ust. 2 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (jednolity tekst: Dz.U. z 2019 r., poz. 300)?”.

Na tak zadane pytanie Sąd Najwyższy w składzie powiększonym odpowiedział twierdząco, wskazując, że przepisy prawa ubezpieczeń społecznych należy interpretować w sposób ścisły. Jakkolwiek konstrukcja aktualnie obowiązujących przepisów określających zasady podlegania ubezpieczeniu chorobowemu przez osoby prowadzące pozarolniczą działalność jest daleka od doskonałości, to jednak treść tych regulacji nie pozwala na wyprowadzenie wniosku, zgodnie z którym ubezpieczenie chorobowe osoby prowadzącej pozarolniczą działalność, która rozpoczęła pobieranie zasiłku macierzyńskiego, w dalszym ciągu trwa w okresie pobierania tego świadczenia. Przyjęcie takiej tezy oznaczałoby akceptację dla wykładni contra legem. Tymczasem Sąd Najwyższy – zdając sobie sprawę z mankamentów redakcyjnych, jakimi są dotknięte niektóre przepisy ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych (spowodowane m.in. licznymi nowelizacjami tej ustawy) – nie może jednak zastępować ustawodawcy w wykonywaniu działalności prawotwórczej i nie posiada kompetencji do „poprawiania” nieprecyzyjnie (wadliwie) sformułowanych regulacji prawnych.

Pogląd wyrażony w uchwale składu powiększonego oznacza więc w praktyce, że osoba, która zakończyła pobieranie zasiłku macierzyńskiego a wcześniej zgłosiła się do dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego jako osoba prowadząca działalność pozarolniczą, w celu skorzystania na przyszłość z ochrony, jaką ubezpieczenie chorobowe daje osobom prowadzącym pozarolniczą działalność, musi ponownie zgłosić się do tego ubezpieczenia (tzn. złożyć odpowiedni wniosek) i opłacić należną składkę.

Źródło: http://www.sn.pl/